HPV - charakterystyka wirusa, drogi zakażenia, profilaktyka

HPV – charakterystyka wirusa, drogi zakażenia, profilaktyka

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papillomavirus, HPV) stanowi jedno z najczęstszych zakażeń przenoszonych drogą płciową na świecie. Zidentyfikowano ponad 200 typów wirusa, z których część wykazuje działanie onkogenne i ma udokumentowany związek z rozwojem nowotworów narządów płciowych, zwłaszcza raka szyjki macicy.

Charakterystyka wirusa HPV

Wirus brodawczaka ludzkiego należy do rodziny Papillomaviridae i cechuje się niewielkim rozmiarem oraz brakiem otoczki lipidowej. Materiał genetyczny wirusa stanowi dwuniciowe DNA, zamknięte w kolistej strukturze. HPV wykazuje tropizm do komórek nabłonkowych skóry i błon śluzowych, w których zachodzi jego replikacja. Typy HPV klasyfikuje się ze względu na potencjał onkogenny na dwie główne grupy: niskiego i wysokiego ryzyka.

Typy niskiego ryzyka (np. HPV 6 i 11) odpowiadają za łagodne zmiany, takie jak brodawki płciowe (kłykciny kończyste), natomiast typy wysokiego ryzyka (np. HPV 16, 18, 31, 33, 45) mają zdolność do integracji z genomem gospodarza i mogą prowadzić do transformacji nowotworowej komórek.

Drogi zakażenia wirusem HPV

Zakażenie wirusem HPV następuje głównie przez kontakt skórno-błonowy, najczęściej podczas aktywności seksualnej, w tym kontaktów genitalno-genitalnych, oralno-genitalnych i analno-genitalnych. HPV nie wymaga pełnej penetracji do transmisji – wystarczający jest bezpośredni kontakt z zakażoną skórą lub błoną śluzową.

Możliwe są również inne drogi przenoszenia wirusa, choć występują one znacznie rzadziej:

transmisja wertykalna – z matki na dziecko podczas porodu drogami natury,
autoinokulacja – przeniesienie wirusa z jednej części ciała na inną (np. przez drapanie brodawek),
zakażenie przez kontakt z przedmiotami, jednak ryzyko takiej transmisji jest marginalne i nie ma dużego znaczenia epidemiologicznego.

Zakażenie HPV jest bardzo powszechne – szacuje się, że ponad 80% osób aktywnych seksualnie zostaje zakażonych przynajmniej jednym typem wirusa w ciągu życia. Większość zakażeń ma charakter przejściowy i zostaje spontanicznie wyeliminowana przez układ immunologiczny w ciągu 1–2 lat.

Przebieg zakażenia i konsekwencje kliniczne

U większości osób zakażenie HPV przebiega bezobjawowo i samoistnie ustępuje. Jednak u części pacjentów – zwłaszcza z obniżoną odpornością – infekcja może przetrwać, prowadząc do rozwoju zmian przednowotworowych (dysplazji) i nowotworów.

HPV wysokiego ryzyka jest etiologicznie związany nie tylko z rakiem szyjki macicy, ale także z innymi nowotworami anogenitalnymi (rak sromu, pochwy, prącia, odbytu) oraz nowotworami regionu głowy i szyi (rak gardła, migdałków, języka). Typy niskiego ryzyka odpowiadają za powstawanie kłykcin kończystych – zmian łagodnych, ale wysoce zakaźnych i obniżających jakość życia.

Diagnostyka zakażenia wirusem HPV obejmuje:

cytologię szyjki macicy (klasyczna lub płynna, tzw. LBC) – wykrywa zmiany morfologiczne nabłonka;
testy DNA HPV – umożliwiają identyfikację konkretnego typu wirusa, zwłaszcza typów wysokiego ryzyka;
kolposkopię – ocena szyjki macicy przy użyciu powiększającego aparatu i barwników kontrastujących zmiany;
biopsję – konieczną w przypadku podejrzenia zmian przednowotworowych lub nowotworowych.

U mężczyzn rutynowa diagnostyka HPV nie jest standardem klinicznym, z wyjątkiem pacjentów z objawami (np. brodawki) lub partnerów kobiet z rozpoznanym zakażeniem onkogennym.

Profilaktyka zakażeń HPV

Profilaktyka zakażeń HPV obejmuje zarówno działania pierwotne, jak i wtórne.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu HPV są szczepienia. Obecnie dostępne są trzy główne preparaty:

szczepionka dwuwalentna (typy 16 i 18),
czterowalentna (typy 6, 11, 16, 18),
dziewięciowalentna (dodatkowo typy 31, 33, 45, 52, 58).

Szczepienie zalecane jest najlepiej przed inicjacją aktywności seksualnej (w wieku 9–14 lat), ale również osoby dorosłe mogą odnieść z niego korzyść, zwłaszcza jeśli nie doszło jeszcze do zakażenia określonymi typami wirusa.

Obejmuje regularne badania przesiewowe (cytologiczne i testy HPV DNA) u kobiet, umożliwiające wczesne wykrycie i leczenie zmian przednowotworowych, zanim przekształcą się one w raka.

Dodatkowe środki zapobiegawcze to: