Naturalne Planowanie Rodziny
Poniższy artykuł ma za zadanie przybliżyć metody naturalnej antykoncepcji w sposób przystępny i przypomnieć że nie tylko antykoncepcja hormonalna potrafi zabezpieczyć przed nieplanowaną ciążą.
Metoda Ogino-Knaussa czyli tzw. kalendarzyk małżeński
Metoda Ogino-Knaussa znana też jako kalendarzyk małżeński, jest to metoda rozpoznawania płodności oparta na długości cykli miesiączkowych kobiety i wyznaczaniu fazy płodnej i niepłodnej. Opiera się ona na założeniach że owulacja występuje na 14 dni przed miesiączką z możliwością przesunięcia o 2 dni, komórka jajkowa żyje 24 godziny po jajeczkowaniu a żywotność plemników wynosi 72 godziny po stosunku. Metodę tę stosuje się poprzez obserwację i notowanie długości trwania 6-12 kolejnych cykli, po wybraniu najkrótszego cyklu odejmuje się od niego 18 dni i w ten sposób określa się pierwszy dzień płodny czyli pierwszy dzień w którym należy powstrzymać się od współżycia. Następnie po wybraniu najdłuższego cyklu odejmuje się od niego 11 dni i w ten sposób wyznacza ostatni dzień płodny – ostatni dzień wstrzemięźliwości.
Przykład: najkrótszy cykl 27dni; 27-18=9
najdłuższy cykl 29 dni; 29-11=18 dni
Jeżeli nie planuje się poczęcia dziecka, należy zachować wstrzemięźliwość seksualna od 9-18 dnia cyklu. Jeśli chodzi o skuteczność to wskaźnik Pearl`a dla tej metody wynosi 20-24, w zależności od precyzji i staranności stosowania. Zamiast odejmować kolejne dni w cyklu możemy się posłużyć testerem owulacyjnym na ślinę, który bazując na krystalizacji soli i estrogenów w ślinie i analizując obrazy które tworzą po wyschnięciu wyznacza fazy płodności. Jednym z takich testerów dostępnym na rynku jest Afrodyta Tester Owulacyjny.
Metoda termiczna
Metoda termiczna określania płodności polega na dokonywaniu codziennych pomiarów temperatury ciała kobiety i zapisywaniu otrzymywanych wyników. Powstaje w ten sposób wykres, który charakteryzuje się tym, że w pierwszych dniach po miesiączce temperatura ciała jest niska, następnie następuje gwałtowny wzrost temperatury i faza utrzymywania się temperatury (przynajmniej przez trzy dni) na podwyższonym poziomie, gdzie 6 dni wstecz i 3 dni po dniu wzrostu temperatury przyjmuje się jako dni płodne, pozostałe to dni niepłodne kobiety.
Jest to metoda jednowskaźnikowa, podczas stosowania której wykorzystywane są pomiary tzw. podstawowej temperatury ciała (PTC). Warunki pomiaru PTC: po kilkugodzinnym śnie (co najmniej 3 godz.), tuż po przebudzeniu się; codziennie o tej samej porze (wahania nie powinny przekraczać + 1 godz.), w tym samym miejscu (w pochwie, odbytnicy lub w jamie ustnej – pod językiem), tak żeby zbiornik rtęci termometru ze wszystkich stron był otoczony błoną śluzową; przez co najmniej 5 minut w pochwie lub odbytnicy, a pod językiem przez minimum 8 minut. Zaleca się stosowanie specjalnego termometru owulacyjnego np. Cyclotest Lady.
Wynik pomiaru PTC winien być od razu zapisany na karcie obserwacji cyklu, a każdy cykl zapisany na osobnej karcie. Można pominąć pomiary PTC w czasie 4 pierwszych dni cyklu. Ponadto na karcie obserwacji cyklu należy odnotowywać wydarzenia mogące zmieniać PTC: zmiana ustalonej godziny jej pomiaru, zmiana termometru, objawy choroby infekcyjnej (katar, kaszel, bóle gardła, bóle mięśniowe itp.), stosowane leki, wypity wieczorem alkohol, duże obciążenia psychiczne lub fizyczne, stres.
Metoda termiczna ścisła ogranicza się do korzystania z pomiarów PTC i pozwala jedynie na rozpoznanie okresu niepłodności poowulacyjnej niezależnie od długości cyklu. Rozpoczyna się on 4 dnia znamiennie podwyższonej PTC, tzn. podwyższonej, co najmniej o 0.2°C przez cztery kolejne dni w porównaniu z dniami poprzedzającymi. Jeżeli skok temperatury jest niewyraźny, wówczas koniec okresu płodności oznacza się za pomocą tzw. linii granicznej (wg T. Kramarek). Jest to linia, jaką przeprowadza się przez najniższe punkty ustalonej temperatury fazy wyższej, z pominięciem punktów przejścia temperatur z poziomu niższego na wyższy i spadku przedmiesiączkowego. Kolejne 3 dni wyższej temperatury, kończące okres płodności, powinny znajdować się na lub powyżej linii granicznej z poprzedniego cyklu.
Okres niepłodności utrzymuje się aż do następnej miesiączki. W związku z rozwojem metod pozwalających na rozpoznawanie niepłodności przedowulacyjnej, bywa obecnie stosowana niemal wyłącznie u kobiet z krótkimi cyklami, kiedy i tak nie ma niepłodności przedowulacyjnej. Wskaźnik zawodności metody termicznej ścisłej jest niski i wynosi 0,8 do 1,2.
Efektywność metody termicznej według wskaźnika Pearl`a to 0.8-1.4 przy perfekcyjnym stosowaniu.
Metoda Billingsów tzw. metoda objawowa
Metoda Billingsów zwana metodą objawową polegającą na codziennej obserwacji ilości i charakterystyki śluzu szyjkowego. Aby pobrać próbkę śluzu możesz posłużyć się czystą chusteczką w czasie rutynowych czynności fizjologicznych lub też pobrać go z ujścia zewnętrznego kanału szyjki macicy. W tym celu można np. lekko unieść lewą nogę, a następnie posługując się prawą ręką, palcem wskazującym lub środkowym zebrać niewielką ilość śluzu szyjkowego, który możemy poddać badaniu. Stosowanie drugiej metody uzyskiwania śluzu – bezpośrednio z szyjki macicy jest sposobem pewniejszym. Pobierany w taki sposób śluz szyjkowy jest bowiem mniej podatny na ewentualnie występujące zaburzenia w pochwie.
W zależności od fazy cyklu, śluz szyjowy również zmienia swoje właściwości: w fazie płodnej jest przezroczysty, rozciągliwy, gładki, śliski, jasny – jest „jak białko kurze”. Kobiecie może towarzyszyć wrażenie wilgotności i śliskości w obrębie zewnętrznych narządów płciowych. Stwierdzenie powyższych objawów jest dla kobiety nie planującej ciąży wskazaniem do zaprzestania współżycia płciowego. W fazie niepłodnej śluz może mieć zarówno suchą jak i lekko wilgotna konsystencję ale trudno go pomylić z charakterystycznym śluzem płodnym. Śluz niepłodny jest lepki, gęsty, grudkowaty o żółtawym zabarwieniu.
Skuteczność metody owulacyjnej Billingsów – wskaźnik Pearla waha się w granicach 0,9 – 12
Metoda objawowo-termiczna
Metoda objawowo-termiczna, polega na połączeniu pomiarów temperatury i obserwacji symptomów płodności tj. skok hormonu LH (hormon luteinizujący) lub płodnego śluzu szyjkowego. Istnieje cały szereg metod (odmian) naturalnego planowania rodziny (NPR), które wykorzystują pomiary podstawowej temperatury ciała (PTC), obserwację objawu śluzu i kalkulację, a niektóre z nich samoobserwację szyjki macicy. Poszczególne odmiany tej metody, w zależności od autora i kraju, różnią się sposobem prowadzenia kart obserwacji cyklu, innymi liniami pomocniczymi i stosunkowo mało istotnymi różnicami w sformułowaniach kryteriów rozpoznawania faz płodności i niepłodności cyklu. Wielość metod stwarza pewne trudności ich użytkownikom i nie jest możliwym ich całościowe omówienie.
Okres niepłodności poowulacyjnej, według Flynn, rozpoczyna się 3 dnia wieczorem podwyższonej podstawowej temperatury ciała (trzecia temperatura po skoku powinna być o co najmniej 0,2 °C wyższa od najwyższej z sześciu przed wzrostowych temperatur, jeśli trzecia wyższa temperatura tego warunku nie spełnia, należy poczekać na czwartą – wystarczy, że będzie się znajdować nad linią pokrywającą) lub 3 dnia wieczorem po szczycie objawu śluzu bądź/i szyjki macicy; przy tym rozstrzyga objaw późniejszy.
Według metody J. Rötzera okres niepłodności poowulacyjnej rozpoczyna się 3. dnia fazy podwyższonej temperatury, liczonej po dniu szczytu objawu śluzu, przy tym trzecia jej wartość powinna być, co najmniej o 0,2 °C wyższa od najwyższej podstawowej temperatury ciała podczas sześciu dni poprzedzających.
Okres niepłodności przedowulacyjnej, według Flynn, rozpoznaje się od pierwszego dnia cyklu (pod warunkiem, że poprzedni cykl był cyklem dwufazowym), a ostatni jego dzień wylicza się, odejmując liczbę 20 od czasu trwania najkrótszego spośród ostatnich 12 cykli dwufazowych. Jeżeli natomiast mamy obserwacje z 6-12 cykli dwufazowych wówczas od najkrótszego z nich odejmujemy liczbę 21. Od 4 do 6 obserwowanego cyklu można uznać 5 pierwszych dni cyklu jako dni niepłodne, pod warunkiem, że żaden z dotychczasowych cykli nie był krótszy niż 26 dni. Reguła obowiązuje pod warunkiem, że wcześniej nie pojawił się objaw śluzu.
Dla ustalania okresu niepłodności przedowulacyjnej J. Rötzer preferuje posługiwanie się zmodyfikowaną regułą Doeringa. Okres ten zaczyna się w pierwszym dniu cyklu (pod warunkiem, że poprzedni cykl był cyklem dwufazowym), a kończy się dnia poprzedzającego dzień wyznaczony przez odjęcie liczby 7 od najkrótszej fazy niskiej temperatury, spośród ostatnich 12 cykli dwufazowych, chyba, że trwała ona krócej niż 13 dni, wówczas wystarczy odjąć liczbę 6. Reguła obowiązuje pod warunkiem, że wcześniej nie pojawił się objaw śluzu.
Około owulacyjny okres płodności obejmuje czas pomiędzy okresami niepłodności: przedowulacyjnej, poowulacyjnej. Bardziej arbitralne podejście do reguł naturalnego planowania rodziny mają Kippleyowie. Dają oni partnerom do wyboru, kilka mniej lub bardziej restrykcyjnych kryteriów rozpoznawania faz płodności i niepłodności, podając jednocześnie zależną od tego ich różną efektywność. Sugerują wybór zależnie od ważności powodów odkładania poczęcia dziecka.
Niezwykłym udogodnieniem w stosowaniu metody objawowo-termicznej są komputery cyklu tj. Cyclotest Baby czy Cyclotest 2 Plus, które dokonują pomiaru podstawowej temperatury ciała, analizują je i na ich podstawie wyznaczają fazę płodną i niepłodną. Dodatkowo, by uczynić wyznaczanie faz płodności bardziej dokładnym, można wprowadzić do komputera informację o symptomie płodności hormon LH lub płodny śluz.
Do metod naturalnych zalicza się również stosunek przerywany, który polega na wycofaniu członka z pochwy na chwile przed ejakulacją. Wymaga to od partnera wyczucia i umiejętności kontrolowania wytrysku. Pozostaje również kwestia preejakulatu czyli wydzieliny poprzedzającej wytrysk spermy, który również zawiera materiał genetyczny. Wskaźnik Pearl`a dla tej metody to 12-36.
